Koordinatlar: 36°35′24″K 36°29′35″D (Harita)

Hatay
—  İl & Büyükşehir  —
Şehrin genel görünümü
Hatay ili siyasi haritası
Türkiye’de Hatay’ın konumu
Koordinatlar: 36°35′24″K 36°29′35″D
Ülke	Türkiye
Bölge	Akdeniz Bölgesi
İdari birimler	15 ilçe
Yönetim
– Büyükşehir Belediye Başkanı	Lütfü Savaş[1](CHP)
– Vali	Ercan Topaca[2]
Yüzölçümü [3]
– Toplam	5,524 km2 (2,1 mi2)
Rakım [4]	100 m (328 ft)
Nüfus (2015)
– Toplam	1,533,507
– Yoğunluk	261/km² (676/sq mi)
Zaman dilimi	DAZD (+2)
– Yaz (YSU)	DAZD (+3)
Alan kodu	(+90) 326
Plaka kodu	31
İnternet sitesi: www.hatay.bel.tr

Hatay, Türkiye’nin bir ili ve en kalabalık on üçüncü şehri. 2015 yılı itibarıyla 1.533.507 nüfusa sahiptir.^[5] Akdeniz’in doğu şeridinde 35° 52′ – 37° 4′ kuzey enlemleri ile 35° 40′ – 36° 35′ boylamları arasında yer alan Hatay’ın doğusunda ve güneyinde Suriye, batısında Akdeniz, kuzeybatısında Adana, kuzeyinde Osmaniye ve kuzeydoğusunda Gaziantep bulunur.

Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay Türkiye’nin en önemli eski yerleşim yeridir. Yapılan arkeolojik araştırmalarda milattan önce 100.000 ile 40.000 yılları arasına tarihlenen bulgulara ulaşılmıştır. İl toprakları ilk Tunç Çağından itibaren Akat Beyliği ve M.Ö. 1800-1600 yılları arasında Yamhad Krallığına bağlı bir beyliğin sınırları içerisinde yer almıştır. Daha sonra MÖ 17. yüzyıl sonlarında Hititlerin ve MÖ 1490 yıllarında Mısır’ın egemenliğine girmiştir. Ardından Urartular, Asurlular ve Persler’in egemenliğine girdi.

MÖ 300 yılında Antakya kurulmuş ve kent hızla gelişmiştir. Kent MÖ 64 yılında Roma İmparatorluğu’na katılmış ve imparatorluğun Suriye eyaletinin başkenti olmuştur. İslam ordusu tarafından fethedilmiş, Emevi ve Abbasi egemenliğinde kalmıştır. Daha sonra 877’deTolunoğulları’nın fethettiği topraklar sırayla Ihşitler ve Selçuklular tarafından yıkılan Halep merkezli Hamdanoğulları (Beni Hamdan/Hamdânîler) egemenliğine girdi. 969 yılında Bizans İmparatorluğunun topraklarına katılan il 11-12.yüzyıllarda Haçlı Seferleri sırasında da önemli rol oynamıştır. Antakya Memlûk Devleti tarafından Haçlıların elinden alınmıştır (18 Mayıs 1268).

Osmanlı İmparatorluğu dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

1516’da Yavuz Sultan Selim bu toprakları fethetmiş ve Osmanlı İmparatorluğu dönemi başlamıştır. Memlûk Devletinden zapt edilen Antakya, Osmanlı İmparatorluğu’nda önce Halep’e bağlı bir sancak ve daha sonra kaza olarak yönetilmiştir. Bu dönemde Antakya, Asi Nehri ile Habib Neccar Dağı arasındaki dar ve meyilli alanda, 1,5–2 km²’lik bir alan üzerine yerleşmiş orta büyüklükte bir şehirdi. Osmanlı İmparatorluğu’nun Hatay’daki hakimiyeti 1918 yılına kadar devam etti.

Hatay Devleti[değiştir | kaynağı değiştir]

Ana madde: Hatay Devleti

Fransa’nın Suriye’ye bağımsızlık tanıması için yapılan çalışmalar üzerine Türk Hükümeti’nin müdahalesi ile bağımsız Hatay Devleti kurulmuş aynı gün Hatay Meclisi yasama çalışmalarına başlamıştır. 1 yıl sonra bu meclis Hatay’ın Türkiye’ye katılması kararını alınca5 Temmuz 1938 Günü^{[kaynak belirtilmeli]} Türk Ordusu’nun Hatay’a girmesiyle Hatay Türkiye sınırlarına dahil olmuştur.^{[kaynak belirtilmeli]}

Cumhuriyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Mondros Mütarekesinden sonra Fransız işgaline uğrayan Antakya, İskenderun ve havalisinde İskenderun Sancağı adıyla bir yönetim kuruldu. 2 Eylül 1938’de bu sancakta kurulan Hatay Cumhuriyeti’nin cumhurbaşkanı Tayfur Sökmen, başbakanı Abdurrahman Melek, meclis başkanı Abdülgani Türkmen, milli marşı İstiklâl Marşı olmuştur.

Hatay Devlet Meclisi 23 Temmuz 1939 tarihinde Türkiye Cumhuriyetine iltihak kararı almıştır. 23 Haziran 1939’da “Hatay” adıyla bir vilâyet olarak Türkiye’ye katılmıştır.^{[kaynak belirtilmeli]}

2012 yılında çıkarılan 6360 sayılı kanun ile Hatay’da sınırları il mülki sınırları olan büyükşehir belediyesi kuruldu ve 2014 Türkiye yerel seçimlerinin ardından büyükşehir belediyesi çalışmalarına başladı.^[6]

Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]

İlin Altınözü, Antakya, Arsuz, Belen, Defne, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan, Kumlu, Payas, Reyhanlı, Samandağ ve Yayladağı olmak üzere 15 ilçesi vardır.

Akdeniz’deki önemli bir liman şehri olan İskenderun ve merkez ilçesi Antakya, ilin en büyük iki yerleşim yeridir ve en önemli geçim kaynağı portakal ve turunçgil tarlalarıdır.

Yüzölçümü[değiştir | kaynağı değiştir]

İl topraklarının yüzölçümü 5.524 kilometrekaredir.

İlçe	Yüzölçümü (km²)[7]	İl yüzölçümüne oranı (%)
Altınözü	392	7,1
Antakya	703	12,7
Arsuz	462	8,4
Belen	184	3,3
Defne	155	2,8
Dörtyol	342	6,2
Erzin	258	4,7
Hassa	520	9,4
İskenderun	247	4,5
Kırıkhan	715	12,9
Kumlu	193	3,5
Payas	157	2,8
Reyhanlı	367	6,6
Samandağ	384	6,8
Yayladağı	445	8,1

Dağ ve tepeler[değiştir | kaynağı değiştir]

İl topraklarının %46.1’ini dağlar, %33.5’ünü ovalar ve %20.4’ünü platolar oluşturur. İl topraklarının en önemli yükseltisini kuzey-güney hattında uzanan Nur Dağları (Gavur Dağları ve Amanos Dağları olarak da bilinir) oluşturur. Bu sıradağların en yüksek noktası iseMığırtepe’dir (2.240 metre). Öteki önemli dorukların yüksekliği 2000 metreden azdır. Yüksek, dik ve kolay geçit vermeyen bir yapı gösteren Amanos Dağları, Samandağ sınırları içinde Asi Vadisi ile kesintiye uğrar. Aynı dağlık dizi Asi Vadisi’nden hemen sonraYayladağı ilçesi sınırları içinde de devam eder. Bu bölgede Ziyaret Dağı ile 1739 metre yükseklikteki Keldağ iki önemli yükselti olarak göze çarpar.

Dağ / tepe	Yükseklik (m)[8]	Bulunduğu ilçe	Üzerinde bulunduğu sıradağ
Akkaya Tepe	1.839	Hassa	Nur Dağları
Akoluk Tepe	1.324	Antakya	Nur Dağları
Nur Dağları	1.500	Hatay	Nur Dağları
Baytar Tepe	1.581	Samandağ	Musa Dağı
Bozdağ (Mığır Tepe)	2.240	Hassa	Nur Dağları
Çağşak Tepe	1.643	İskenderun	Nur Dağları
Çobandede Tepe	1.722	Arsuz	Nur Dağları
Daz Tepe	1.755	Arsuz	Nur Dağları
Elmadağ	660	Belen	Nur Dağları
Göksivri Tepe	1.234	Samandağ	Musa Dağı
Habib-i Neccar Dağı	500	Antakya	Keldağ
İkiztepeler	1.668	Samandağ	Nur Dağları
İşaret Tepe	1.773	Samandağ	Nur Dağları
Kabaağaç Tepe	1.626	Samandağ	Nur Dağları
Keldağ (Akra)	1.729	Yayladağı	Keldağ
Kızıldağ Tepe	1.700	Dörtyol	Nur Dağları
Koçağız Tepe	1.281	Samandağ	Musa Dağı
Kökürün Tepe	1.731	Hassa	Nur Dağları
Kuşçu Tepe	2.076	Hassa	Nur Dağları
Malatya Tepe	507	Antakya	Habib-i Neccar
Musa Dağı	1.230	Samandağ	Nur Dağları
Sincer Tepe	1.560	Antakya	Nur Dağları
Ziyaret Dağı	1.235	Yayladağı	Keldağ

Ovalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Amik Ovası ilin en önemli düzlüğüdür ve bu topraklarda tarım oldukça gelişmiştir. Diğer önemli düzlükler Erzin, Dörtyol, Payas, İskenderun ve Arsuz Ovası’dır.

Jeolojik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay il topraklarının ana çatısını Amanos Dağları oluşturur. Bu dağ sırası ile körfez arasında Erzin, Dörtyol, Payas, İskenderun ve Arsuz düzlüğü uzanır. Bu arazinin jeolojik yapısını peridotit, serpantin ve gabro gibi yeşil kütleler oluşturur. Amanos Dağları’nın bittiği noktada Kel dağı’nın başladığı kesimlerde yüzeysel kütleler vardır. Bir diğer önemli düzlük olan Amik Ovası’nda ise serpantin, plantum, peridotit ve gabro gibi sarı kütleler bulunmaktadır. ^{[kaynak belirtilmeli]}

Bitki örtüsü[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay ilinin doğal bitki örtüsünü makiler ve ormanlar oluşturur. Maki türleri 4 – 5 metre boyunda ve tüylü yapraklı bitkilerdir. Bunlar 800 metre yükselti kuşağına dek yayılır. Mersin, defne, kekik ve lavanta ilde en çok rastlanan maki türleridir. Amanos Dağları’nın denize bakan yamaçlarında makilik alanlardan sonra 800 metreden 1200 metreye dek ardıç gibi ibreli ağaçlarla, meşe, kayın, kızılcık, kavak, çınar ve tespih gibi yapraklı ağaçlardan oluşan ormanlar bulunur. 1200 metrenin üzerinde, ibreli ağaçlardan kızılçam, karaçam, sedir ve yer yer ardıçlardan oluşan geniş ormanları bulunur.

Akarsular[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay’ın en önemli akarsuyu olan Asi Nehri, Lübnan Dağları ve Anti-Lübnan Dağları arasındaki Bekaa Vadisi’nde kaynayan akarsuların birleşmesiyle oluşur, Suriye topraklarından geçerek ilin güneydoğu sınırlarından girer. Afrin ve Karasu çaylarının birleşmesiyle oluşan Küçük Asi Çayı’nı aldıktan sonra Samandağ yakınlarında delta oluşturarak Akdeniz’e dökülür. Nehri besleyen öteki akarsular arasında Büyük Karaçay, Hüseyinli, Kavaslı ve Defne (Harbiye) dereleri sayılabilir. Asi Nehri Nil ile beraber ters akış yönüne sahip iki akarsudan biridir.

Amanos Dağları’nın batı yamaçlarından çıkarak Akdeniz’e dökülen küçük ve kısa akışlı Deliçay, Mersin Çayı, Arsuz Çayı, Gülcihan Çayı ve Burnaz Suyu gibi akarsular da vardır.

Baraj ve göller[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay’da sulama amacı ile Karasu Çayı üzerinde inşa edilen Tahtaköprü Barajı, Karasu Çayı üzerinde inşa edilen Yayladağı Barajı Beyazçay üzerinde inşa edilen Yarseli Barajı ve Zilli Çayı üzerinde inşa edilenArsuz Gönen Barajı ^[9] bulunmaktadır.

Amik Ovası’nın orta kısımlarında yer alan Amik Gölü, 1970li yıllarda tamamen kurutulmuş ve tarıma açılmıştır. Diğer önemli göller ise Gölbaşı ve Yenişehir Gölü’dür.Bunların yanında Yayladağı yolu üzerinde Kızılgöl’de vardır.Bu göl yazları kurur kışlar ise göl su ile dolar.

Madenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Maden Tetkik ve Arama Genel Müdürlüğü’nün yaptığı araştırmalara göre il genelinde altın, aluminyum, asbest, demir, dolomit, fosfat, kireçtaşı, krom, manyezit ve mermer rezervleri bulunmaktadır.^[10]

İskenderun’da yer alan 53 bin ton toplam rezervli krom yataklarında üretim yapılmaktadır. Demir, boksitin toplam rezervinin 264 bin tonluk bölümü İskenderun’da toplanmıştır. Hatay’da yer alan madenlerden biridedemir’dir. 1 milyon 604 bin 400 ton toplam rezervli demir yatakları Dörtyol, İskenderun, Kırıkhan ve Yayladağı ilçelerindedir. Demir’in İskenderun’daki toplam rezervi 254 bin 400 tondur. İlin asbest varlığının tümüArsuz ilçesindedir. Asbestin toplam rezervi 3 milyon 523 bin 300 tondur. Hatay’daki mermer damarlarının rezervi bilinmemektedir. İlin diğer madenleri arasında İskenderun’daki 5 milyon ton toplam 100 milyon ton jeolojik rezervli çimento ham maddesi bulunmaktadır. ^{[kaynak belirtilmeli]}

İklim[değiştir | kaynağı değiştir]

İlin büyük kesimi Akdeniz ikliminin etkisi altındadır. Ancak yükselti ve karasallığa bağlı olarak çeşitli farklılıklar da mevcuttur. Türkiye’nin yağışlı bölgeleri arasındadır. Genel olarak kışlar ılık ve yağışlı, yazlar sıcak ve kurak geçer. En sıcak ay ortalaması İskenderun’da 28.6 °C, Antakya’da 27.6 °C; en soğuk ay ortalaması bu merkezlerde sırasıyla 11.9 °C ve 8.1 °C’dir. İskenderun’da bugüne kadar ölçülen en yüksek sıcaklık 43.2 °C (26 Ağustos 1962), en düşük sıcaklık ise -3.2 °C’dir (6 Şubat 1950). Antakya’da bugüne kadar ölçülen en yüksek sıcaklık 43.9 °C (26 Ağustos 1962), en düşük sıcaklık ise -14.6 °C (15 Ocak 1950) olmuştur. Antakya’nın yılllık sıcaklık ortalaması 18.2 °C ve ortalama karla örtülü gün sayısı 1’dir. Yıllık ortalama yağış tutarı, İskenderun’da 785 mm, Dörtyol’da 1022 mm, Antakya’da 1173.4 mm’dir.^[11]

[gizle] Hatay iklimi
Aylar	Ocak	Şubat	Mart	Nisan	Mayıs	Haziran	Temmuz	Ağustos	Eylül	Ekim	Kasım	Aralık	Yıl
En yüksek sıcaklık rekoru,  °C	20,5	25,0	30,5	37,5	41,6	43,2	43,4	43,9	42,6	39,2	32,5	25,1	43,9
Ortalama en yüksek sıcaklık, °C	12,1	14,4	18,3	22,6	26,4	29,2	31,1	32,0	31,0	27,4	20,2	13,7	23,2
Ortalama sıcaklık, °C	8,2	9,9	13,2	17,2	21,2	24,8	27,2	27,8	25,6	20,7	14,2	9,6	18,3
Ortalama en düşük sıcaklık, °C	4,7	5,7	8,5	12,3	16,3	20,8	23,9	24,6	21,2	15,3	9,4	6,0	14,0
En düşük sıcaklık rekoru,  °C	−14,6	−6,8	−4,2	1,5	7,7	11,6	15,9	15,4	7,9	4,0	−3	−6,6	−14,6
Ortalama yağış, mm	184,7	170,4	146,9	111,2	81,5	22,8	7,7	4,8	39,2	74,5	103,5	181,7	1.128,9
Kaynak: Meteoroloji Genel Müdürlüğü[11]

Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]

İl nüfusu 2015 sayımına göre 1.533.507 kişidir. Nüfusun tamamı şehir merkezi konumundadır. Büyükşehir torba yasası tasarıyla tüm belde belediyeleri ve köyler mahalleye dönüştürülerek şehir merkezi statüsüne alınmıştır. Kilometrekareye düşen nüfus yoğunluğu 261 kişidir. Bu bakımdan Türkiye’nin en yoğun nüfusa sahip 4. ilidir. Nüfus artış hızı yaklaşık olarak %1,2’dir.

Hatay il nüfus bilgileri
Yıl	Toplam	Sıra	Fark	Şehir – Kır
1965[12]	506.154	20		%40     203.610 302.544     %60
1970[13]	591.064	18	%17	%41     242.052 349.012     %59
1975[14]	744.113	12	%26	%42     311.307 432.806     %58
1980[15]	856.271	10	%15	%43     366.550 489.721     %57
1985[16]	1.002.252	11	%17	%43     428.845 573.407     %57
1990[17]	1.109.754	12	%11	%48     531.707 578.047     %52
2000[18]	1.253.726	13	%13	%46     581.341 672.385     %54
2007[19]	1.386.224	13	%11	%49     681.665 704.559     %51
2008[20]	1.413.287	13	%2	%48     683.991 729.296     %52
2009[21]	1.448.418	13	%2	%49     715.653 732.765     %51
2010[22]	1.480.571	13	%2	%50     743.439 737.132     %50
2011[23]	1.474.223	13	-%0	%50     732.802 741.421     %50
2012[24]	1.483.674	13	%1	%50     742.590 741.084     %50
2013[25]	1.503.066	13	%1	%100      %0
2014[26]	1.519.836	13	%1	%100      %0
2015[27]	1.533.507	13	%1	%100      %0

Ekonomi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay’ın anavatana ilhakından önce 19. yüzyılın sonlarında yörenin başlıca tarım ürünleri tahıl, zeytin ve meyanköküdür. Bu dönemde Mısır, İngiltere, Fransa ve İtalya’ya tahıl, meyankökü, yün, kereste ve bazı gıda maddeleri ihraç edilirken, pamuklu dokuma, çiğit, demirden yapılmış aletler ve ilaç ithal edilmektedir.

1939’a değin sanayinin en gelişmiş dalları ipekli dokuma ile sabunculuktur. Deri ve madeni eşya ile taşa ve toprağa dayalı sanayi dallarında ilkel tekniklerle çalışan imalathaneler sanayi potansiyelini oluştururken 1940’lı yıllarda gıda sanayii ağırlık kazanmıştır. 1953’te Harbiye Defne Hidroelektrik Santralinin devreye girmesiyle enerji sorunu çözülünce önce çırçır sonra iplik ve dokuma fabrikaları kurulmuştur. 1954’te SarısekiGübre Fabrikası kurulurken, 1960’larda imalat sanayi gelişmiş; tarım araç ve gereçleri, yağ, mazot ve hava filtreleri, fren balataları, dokuma sanayiinde kullanılan makinalar üretilmeye başlanmıştır.

1970’lerde İskenderun’da Türkiye’nin üçüncü demir-çelik fabrikası olan İskenderun Demir ve Çelik A.Ş.’nin kurulmasıyla ilin sanayi potansiyeli iyice gelişmiştir ve yan sanayilerin de gelişmesini sağlamıştır. Bugün anılan tesislerin yanı sıra 40 civarında haddehane ile Hatay, önemli bir sanayii potansiyeli sergilemektedir. İskenderun Körfezi bugün en büyük demir çelik işleme ve üretim yeri haline gelmiştir. Ancak yüksek sanayi istihdamına rağmen Hatay,2013 verilerine göre %12,2 ile Türkiye’deki 70 ilden daha yüksek bir işsizlik oranına sahiptir.^[28]

Geleneksel küçük sanayi olarak dericilik, ayakkabıcılık ve mobilyacılık önemli bir potansiyele sahiptir. Ağırlıklı sanayiler orman ürünleri, dokuma, giyim, deri sanayii, metal eşya, makina teçhizat, ulaşım araçları ve ilmi ve mesleki ölçüm aletleri sanayileridir.

İskenderun Organize Sanayi Bölgesi’nden sonra kurulan Payas ve Antakya Organize Sanayi bölgeleri konumluk yer bakımından iş adamlarına önemli yatırım alanı oluştururken sanayinin yıllar itibarıyla il ve ülke ekonomisindeki payı da artmaya devam etmektedir.

Hatay ilinin toplamda %18.9’luk kısmı tarıma elverişlidir. Tarım arazisinin %63’ünde tarla tarımı yapılmakta, %13.8’inde sebze yetiştirilmekte, %9.4’ünde meyvecilik, %1.8’inde bağcılık, %11.8’inde zeytincilik yapılmaktadır.

İlin önemli tarım ürünleri arasında buğday ve pamuk başta gelmektedir. Turunçgiller, meyve grubu içinde çok önemli bir yere sahip olup, ardından üzümsü meyveler gelmektedir. Turunçgillerin yanı sıra üzüm, Trabzon hurması, incir, erik ilin önemli meyvelerindendir. Örtü altı yetiştiriciliği (seracılık) da gittikte yaygınlaşmaktadır. Zeytin üretimi de başta Altınözü ilçesi olmak üzere oldukça yaygındır.^[29]

Sanayi[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay il genelinde 1 liman, 1 demir ve çelik fabrikası, 8 organize sanayi bölgesi ve 3 küçük sanayi sitesi bulunmaktadır. İlin en önemli sanayi kuruluşu İsdemir fabrikasıdır. Yıllık üretim kapasitesi ile il ekonomisine ve ülke ekonomisine büyük katkı sağlamaktadır. Payas Organize Sanayi Bölgesi Hatay ilinin Antakya ve İskenderun Organize Sanayi Bölgelerinden sonra 3.büyük sanayi bölgesi konumundadır ve 30.000’ne yakın işci çalışmaktadır. Türkiye’nin 3.büyük limanı olan İskenderun Limanı ise Hatay ilinin en önemli sanayi kuruluşlarından birisidir.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarım ve hayvancılık[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay il topraklarının %54,7’si tarım arazisidir. İl genelinde yetiştirilen başlıca tarım ürünleri arpa, buğday, tahıl, patates, soğan, domates, patlican, biber, pamuk, portakal, elma, limon üzüm, karpuz, yer fıştığı, muz ve zeytin en çok yetiştirilen tarım ürünleri arasındadır. İlde hayvancılık’ta gelişmiştir. İlçelere bağlı köy ve yaylarda besicilik yoluyla küçük baş ve büyük baş hayvancılık yapılmaktadır. Bazı bölgelerde tavukçuluk gelişmiştir. Ancak birçok mahallede tavukçuluk gelişmemiştir. Balıkçılık Hatay’ın kıyı kesimlerinde gelişmiştir. Kıyı ilçelerinde büyük çapta balıkçılık yapılmaktadır.^[30]

Kültür[değiştir | kaynağı değiştir]

Kuzeyden güneye, güneyden kuzeye giden ve doğudan gelen anayolların kavşak noktasında bulunan Antakya, tarihi boyunca kıtalar ve bölgeler arası ticarette önemli rol oynamış, yolcu ve hacı kervanları için bir konaklama yeri ve çeşitli bölgelerden gelen insanlar için bir kültür alışverişi merkezi olmuştur. İskenderun ise tarihi boyunca Mezopotamya’nın, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun ithal ve ihraç limanı olarak hizmet vermiştir. Bu nedenle Antakya çeşitli bölgelerden gelmiş binlerce insanın konakladığı, başka bölge insanlarıyla hem mal, hem fikir alışverişinde bulunduğu, memleketlerine yeni bilgi ve fikirlerle döndükleri bir kültür merkezi görevi yapmış, Helenistik Dönem ve Roma İmparatorluğu dönemlerinde dünyanın sayılı uygarlık merkezlerinden biri olarak ün yapmıştır. Osmanlı Devleti döneminde de bir ticaret ve kültür merkezi görevi yapan Antakya bu dönemini günümüze kadar gelişerek sürdürmüş, kuruluşu Antakya’dan eski olmasına rağmen kent olarak 20. yüzyıl başlarında önem kazanan İskenderun ise 1950’li yıllardan sonra hızlı bir gelişme göstererek Türkiye’nin sayılı ticaret, sanayi ve ihracat merkezlerinden biri haline gelmiştir.

Tarihi boyunca çeşitli inançlara sahip pek çok millete ev sahipliği yapan Hatay bölgesinde çok sayıda şair, bilim adamı ve sanatçı yetişmiş, zaman içinde zengin bir kültür birikimi meydana gelmiştir. Bu birikimin izlerini, etkilerini bugün de tarihi yapılarda, müzelerde eser olarak, toplum yaşayışında sanat, basın-yayın etkinlikleri ya da adet, gelenek, görenekler halinde görmek mümkündür. Ayrıca tarihi boyunca çeşitli dinlerin, inançların bir arada yaşadığı Hatay bu özelliğini bugün de korumakta, İslam, Hıristiyanlık ve Musevi inançları iç içe yaşamakta, cami, kilise ve havra yan yana varlıklarını ve fonksiyonlarını sürdürmektedir. Toplumun sahip olduğu ortak kültür nedeniyle inanç farklılıkları Hatay’da hiçbir zaman problem olmamış, bu farklılıklar kültürel yapının bir zenginliği olarak kabul edilmiştir.

Türküler[değiştir | kaynağı değiştir]

Çukurova bozlaklarının etkilerini taşıyan Hatay türküleri genel olarak Gavurdağı yöresi özelliklerini yansıtır. Yörede söylenen uzun havalar ya Gavurdağı ve Barak ağzı uzun havaları ya da bunların etkilerini taşıyan özgün ezgilerdir. Yaygın olarak söylenen uzun havalar genel olarak Hüseyni makamı ile bu makama akraba makamlardır.

Halk müziği yönünden Antakya türkülerinin diğer ilçelerden farklı bir yapısı vardır. Türk Sanat Müziği karakteri taşıyan ve bu müziğin makam sisteminden büyük ölçüde etkilenen Antakya türküleri özellikle kupleler arasındaki uzun, birkaç ölçü devam eden “aaah” ya da “amaan” gibi sözcüklerle dikkati çeker. (Örnek: Altın Tasta Gül Kuruttum)

Antakya’da eskiden bahar aylarında halk doğaya açılır (sahraya çıkar), yeşillik, ağaçlık yerlerde salıncaklar kurarak eğlenir, türküler söylenirdi. Bu sırada salıncakların salınımına uygun olarak (2/4’lük 4/4’lük ritimde) söylenen türkülere “sallangaç türküleri” adı verilirdi. Ayrıca düğünlerde, kadınlar dışarıda oynamadıkları için kapalı yerlerde kendi aralarında eğlenir, oynarlardı. Bu eğlence sırasında darbuka veya bakır leğen çalarak çoğunluğu doğaçlama olan oyun türküleri söylerler, türkülerden sonra “ha ha” lar çekip bunun ardından zılgıt çekerlerdi.

Başlıca Türkülerin Adları:

Gül Kuruttum	Hanım Arabaya da Binmiş
Aman Aman Bağdatlı	Tütüncüden Tütün Aldım
Hekim Başı	Gemi Gelir Aka Aka
Lofçanın Altında Kuyu	Pınara Vurdum Kazmayı
Kına Havası	Meryem
Yaprak Gazellendi	Hasan Dağı
derelerde Biter Haşiş	İki Geyik Bir Derede
Yüksek Minarede	Ninam
Samancılar Saman Çeker	Elmas dolu Çekmece
Altın Tasta Gül Kuruttum	Berber
Cemal	Atlandım İndim Eşiği
Eli Elime Değdi	Bağdadın Hamamları

Halk oyunları[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay’da oynanan oyunlar halay grubuna girer. Yörede davul, zurna, def, zil, argun ve dümbelek ile çalınıp oynanan bu oyunlarda daha çok karakter olarak aşk, sevinç, taklit ve ağıt (dertlenme) konuları işlenir. Hatay oyunları Adana, Gaziantep yöreleri ile benzerlik gösterir. Ayrıca yörede Çerkes oyunları (Çeçen, Aspura, Kafe, Rig gibi) da oynanmaktadır.

Başlıca halk oyunları:

Küllük	Halebi
Kaba	Koyser
Garibin Ayağı	Şerci
Havuş	Rişko
Deliarap	Kırıkhan
Zennube	Hizmeli
Arci	Yağlık Kenarı
Bağdat’ın Hamamları	Eli Elime Değdi

El sanatları[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay’da geçmişte yaygın olan el sanatları teknolojik gelişmeler sonucunda terk edilmiş ya da unutulmuş, günümüzde çoğu sanatların uygulayıcıları kalmamıştır. Halen taş işçiliği, tarihi ve mitolojik konulu eserlerin ve heykellerin taklitlerinin üretimi, ipek dokumacılığı, ağaç oymacılığı, camcılık, sikkecilik, sap ve hasırdan tepsi ve tabak vb. malzeme üretimi ve defne yağı kullanılarak yapılan defne (gar) sabunu yapımı yaşayan başlıca el sanatlarındandır.

Turizm[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay ilinin en önemli turizm merkezleri Erzin, Dörtyol, Arsuz ve Samandağ ilçeleridir. Özellikle yaz turizmi ile dikkat çeken Arsuz ve Samandağ ilçeleri sahilleriyle, koylarıyla ve plajlarıyla her yıl yerli ve yabancı turistlerinin akınına uğramaktadırlar. Nüfusları her yıl gelen yerli ve yabancı turist sayısıyla 2 ila 3 kat artmaktadır. Bu bakımdan Arsuz ve Samandağ, Hatay ilinin en önemli turizm merkezleridir. Ayrıca doğa turizmi kapsamında Erzin ve Dörtyol ilçelerinde birçok kaplıca ve yayla bulunmaktadır.^{[kaynak belirtilmeli]}

Tarihî yerler[değiştir | kaynağı değiştir]

Koz Kalesi (Kürşat Kalesi)[değiştir | kaynağı değiştir]

Altınözü ilçesinde, aynı adla anılan mahallenin yakınlarındadır. Eski çağlarda kullanılan ve Altınözü tarafından gelip Harbiye’den geçerek Antakya’ya giren Kuseyr yolu üzerindedir. Bu kalenin Antakya’nın güney bölgesini emniyet altına almak amacıyla Antakya Prensliği döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Antakya Latin Patriği’nin de ikamet ettiği yer olan kale 1268 yılında Baybars tarafından kuşatma sonucunda teslim alındı. Bir tepeyi içine alacak şekilde yapılan kalenin sadece büyük blok taşlarla inşa edilmiş olan yarım daire şeklindeki iki burcu ayakta olup, diğer kısımları harap ve belirsiz durumdadır.

Bakras Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Aynı adla anılan mahallenin hemen üst tarafındadır. Mahallenin yolu Antakya – İskenderun yolunun 27. km’sinde, yoldan 4 km kadar batısında sarp bir tepe üzerinde yapılmıştır. Strabon’un bu kaleden bahsettiğine bakılırsa, tarihi çok eski olmalıdır. Kale önceleri Belen geçidinin girişini, Antakya kurulduktan sonra ise Selevkos başkentini koruma gayesine hizmet etti. Haçlılar döneminde de Antakya Prensliği’nin kuzeyde en önemli savunma noktasıydı. Birkaç defa el değiştirdikten sonra Tapınak Şövalyeleri’nin eline geçen kale 1268 yılında Baybars tarafından kuşatılarak zapt edildi. Birkaç katlı ve bir alay askeri barındıracak büyüklükte olan kale genel olarak harap olmaya yüz tutmuş olmakla birlikte, birçok mekanları sağlam durmaktadır. Günümüzde Bakras Kalesi Belen ilçesi sınırları içerisinde yer almaktadır.

Payas Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Payas ilçesinde, Sokullu Mehmet Paşa Külliyesi’nin batısındadır. Burada eskiden harap bir kale vardı. Sahilde inşa edilen Payas Limanı ile tersanesinin güvenliği için 1567 yılında kale ve hendeği tamamen sökülerek yeniden yapıldı, yapımı 1571 yılında tamamlandı. Son yüzyıl içinde hapishane olarak kullanıldı.

Mancılık Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Payas – Dörtyol arasında, Amanos Dağları eteklerinde 700 metre kadar yüksekte, sarp bir tepe üzerinde yapılmıştır. Halen harabe halindedir. Rabat Köyü’nden Gürlevik Yaylası’na giden yolun 12. km’sinden ayrılan bir patika ile ulaşılabilen kale 1290 yılında yapılmıştır. Kale kalıntıları, sık ağaçlar arasında kaybolmuş haldedir.

Cin Kulesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kale ile liman arasında, hemen aşağıdaki limanı korumak için 1577 yılında inşa edilmiştir. Eskiden “İskele kalesi” adıyla anılan bu yapı 360 derecelik görüş alanına sahip bir karakol kulesidir.

Darbısak Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Kırıkhan’ın kuzeyinde Alaybeyli Köyü’nün hemen önünde bir tepe üzerindedir. Bu kale Antakya Prensliği döneminde yörenin önemli kalelerinden biriydi. hem İskenderun Körfezi’nden gelen dağ yolunun doğu girişinin, hem de Belen Geçidi’nin kuzey girişinin güvenliğini sağlıyordu. 1268 yılında Baybars tarafından alındıktan sonra önemini yitiren kale uzun süre terk edilmiş halde kalmış, 19. yüzyıl sonlarında burada Karamürselzade Mustafa Şevki Paşa tarafından İslam evliyası Bayezid-i Bistami adına bir cami ve ziyaret yeri yaptırılmıştır. Kalenin bazı bölümleri kısmen ayaktadır. Cami ve Bayezid-i Bistami’nin makamı her yıl binlerce ziyaretçi tarafından ziyaret edilir.

Sarıseki Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

İskenderun-Payas arasında eski anayol güzergahı üzerindedir. Helenistik dönemde veya Haçlılar döneminde yapıldığı sanılmaktadır. Harap haldeki kalenin Yavuz Sultan Selim döneminde yeniden yapımına başlandı, ancak inşaat Kanuni Sultan Süleyman döneminde tamamlanabildi. Kısmen ayakta olan kale halen askeri bölge içindedir.

Şalan Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Amanos Dağları üzerinden aşarak İskenderun Körfezi ile Kırıkhan Ovası’nı birbirine bağlayan eski dağ yolu üzerinde, Değirmendere yakınında sarp bir tepe üzerindedir. Harap halde ve sadece birkaç duvarı ayakta olan kalenin Haçlılar dönemine ait olduğu ve yolun güvenliğini sağlamak amacıyla yapıldığı sanılmaktadır. Kale Şuğlan, Çıvlan, Şıvlan gibi adlarla da anılmaktadır.^[29]

Arsuz Kalesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Arsuz ilçesinin 30 km kadar güneyinde Kale köyünde Selçuklular zamanında yapıldığı tahmin edilen bir kale bulunmaktadır. Kale denize paralel olarak yüksekliği 10 metre olan bir tepe üzerinde inşa edilmiştir. Kalenin hangi tarihte yapıldığına dair bilgi yoktur. Ancak köyün adından da anlaşıldığı gibi eski zamanlarda bu köyde bir kalenin olduğu bilinmektedir. Kalenin adının ise Arsuz Kalesi olduğu tahmin edilmektedir. Kale denizden gelebilecek saldırılara karşı büyük bir beton duvarla üstü kapatılmıştır. Günümüzde kale yıkılmış ve yok olmuş durumdadır. Ancak kalenin kalıntılarını görmek mümkündür.

Yönetim[değiştir | kaynağı değiştir]

Şu an Ercan Topaca Hatay Valiliği görevini yürütmektedir. 2014 Türkiye yerel seçimleri sonucunda Lütfü Savaş Hatay Büyükşehir Belediye başkanlığı görevini yürütmektedir. 2015 genel seçimleri sonucu Hatay’ı temsilen TBMM’de AKP’den 5 milletvekili (Adem Yeşildal, Orhan Karasayar, Mehmet Öntürk, Fevzi Şanverdi, Hacı Bayram Türkoğlu), CHP’den 4 milletvekili (Hilmi Yarayıcı, Mevlüt Dudu, Serkan Topal, Birol Ertem) ve MHP’den ise 1 milletvekili (Mehmet Necmettin Ahrazoğlu) seçilmiştir.

Belediyeler[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay ilinde, Hatay Büyükşehir Belediyesi, Altınözü, Antakya, Arsuz, Belen, Defne, Dörtyol, Erzin, Hassa, İskenderun, Kırıkhan, Kumlu, Payas, Reyhanlı, Samandağ ve Yayladağı ilçe belediyeleri olmak üzere toplamda 16 belediye bulunmaktadır.

Güvenlik[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay ilinin güvenliği, Hatay il Emniyet Müdürlüğü ve Hatay İl Jandarma Komutanlığı birimleri tarafından sağlanmaktadır. İl Emniyet Müdürlüğü’ne bağlı 15 İlçe Emniyet Müdürlüğü ve 2 Polis Merkezi Amirliği bulunmaktadır.^[31] İl Jandarma Komutanlığı’na bağlı 15 İlçe Jandarma Komutanlığı ve bunlara bağlı 9 Jandarma Karakol Komutanlığı mevcuttur.^[32]

Eğitim[değiştir | kaynağı değiştir]

2007 yılının istatistiklerine göre ilde 16 anaokulu; 147 lise, meslek lisesi, Anadolu lisesi ve dengi okul; ve 635 ilköğretim okulu bulunmaktadır.^[33] İlköğretim okullarında 9.045 öğretmen 232.191 öğrenciye, liselerde ise 3.325 öğretmen 56.841 öğrenciye eğitim vermektedir.^[33] Bu verilere göre ilköğretim okullarında öğretmen başına ortalama 25.7 öğrenci, liselerde ise öğretmen başına ortalama 17.1 öğrenci düşmektedir.

İlin yüksek öğretim merkezi 10 Kasım 1992’de faaliyete geçen Mustafa Kemal Üniversitesi’dir. Üniversite kurumları 13 fakülte (eğitim, fen edebiyat, güzel sanatlar, iletişim, ilahiyat, iktisadi ve idari bilimler, mühendislik, mimarlık, su ürünleri, tıp, diş hekimliği,veterinerlik, ziraat), üç enstitü (fen bilimleri, sağlık bilimleri, sosyal bilimler), dört yüksekokul (beden eğitimi , sağlık, fizik tedavi ve rehabilitasyon, bilişim teknolojisi), 11 meslek yüksekokulu ve 19 araştırma ve uygulama merkezinden oluşmaktadır. 2006-2007 öğretim yılı itibarıyla üniversitede 708 akademik personel, 575 idari personel ve 14.439 öğrenci bulunmaktadır.^[34] İlin ikinci üniversitesi olan İskenderun Teknik Üniversitesi kısa adıyla İSTE , Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 31.3.2015 tarihinde çıkardığı 6640 sayılı bir yasayla Hatay’ın İskenderun ilçesinde kurulmuş teknik üniversitedir. İskenderun Teknik Üniversitesini oluşturan fakültelerin çoğu Mustafa Kemal Üniversitesi’nden ayrılarak yeni üniversiteye bağlanmıştır.

Medya[değiştir | kaynağı değiştir]

Televizyon kanalları

• Hatay Radyo TV (HRT)

Günlük gazeteler

• Antakya Gazetesi, Atayurt Gazetesi, Hatay Gazetesi, Özyurt Gazetesi, Yorum Gazetesi, Hatay Ekspres Gazetesi, Hatay Manşet, Şaşmaz Gazetesi, Hatay Zafer Gazetesi, Hatay Söz Gazetesi, Onuncu Köy, Hatay Asi, Denge Gazetesi, İrade Gazetesi, Yerel Haber, Hatay İmaj, Medya Hatay, Hatay Büyükşehir, Hedef 2023, Hatay Altınözü, Yeni Doğuş, İskenderun, Ses, Görüntü, Güney, Körfez, Esin, Hür-Haber, Olay, Vatan Gazetesi, Yeni Gün Gazetesi, Söz Gazetesi, Dağyeli Gazetesi, Güncelolay Gazetesi, Kırıkhan Express, Arsuz Gazetesi, Hatayda 32. Gün, Yeni Doğuş, İlk Kurşun, Samandağ Gazetesi, Cemre Gazetesi, Samandağ Kent, Samandağ Ayna, Yayladağı Express

Haftalık gazeteler

• Hatay Ses, 23 Temmuz Gazetesi, Ufuk, Günışığı Gazetesi, Doğu Akdeniz, Hatay Kent, Memleket, Cemre Gazetesi, Ayna Gazetesi, Hatay Bugün, Antakya Haber, Hatay Gözlem, Demokrat İsk., Yankı Gazetesi, Hatay Yaşam, Çare Gazetesi, Ekogündem Gazetesi, Son Söz, 8. Gün Gazetesi, Doğuş, Flash, Sancak, Cadde, Günbatımı Gazetesi, Güneş Gazetesi, Son Haber Gazetesi, Kervan, İskenderun Kent, Koç Haber, Sınır Gazetesi, Şafak, Bölge Akdeniz, Hatay’ın Sesi, Pazartesi Gazetesi, Özgür Gazetesi, Pusula, Haber Express, Atav Gazetesi, Analiz Gazetesi, Sür Manşet, Amanos, Asi Haber, Büyükşehir, Fener Gazetesi, Objektif Gazetesi, 5 Temmuz Haber, Mega Haber, 32.Gün, Hatay Press, Ulaş Gazetesi, Başak Gazetesi, Hatayın Gözü, Abacılı Türkmeneli Gazetesi, Çağrı Gazetesi, Memleketim Gazetesi, Nabız Gazetesi, Sarızeybek Gazetesi, Türkmen’in Sesi Gazetesi, Öncühaber Gazetesi, Rehber Gazetesi, Gizem Gazetesi

Dergiler

• Güney Rüzgarı, Güneyde Kültür, Hatay Objektif, Aktüel, Atak Dergisi, Hatay Life Dergisi, Ekonomik Rapor, Körfeze Bakış, Sektörel Dergisi, Manşet, Doğuş Dergisi, Değirmen Dergisi, İGEV Dergisi, Metropol Vip Dergisi, İskenderun Life

Kaynak:^[35]

Altyapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay il merkezi, bağlı mahalle ve köylerinde elektrik, su, telefon ve kanalizasyon şebekesi mevcuttur. İlçelerde merkez ve bağlı mahallelerde su ve kanalizasyon şebekesi vardır. Bazı köylerde su şebekesi olmasıyla beraber birçok mahallede su ve kanalizasyon şebekesi yoktur. Ancak Hatsu’nun köylere su ve kanalizasyon şebekesi götürme çalışmaları devam etmektedir. 15 İlçe merkezi, bağlı mahalle ve köylerde elektrik ve telefon hattı bulunmaktadır. Fakat bazı köylerde telefon hattı mevcut değildir. Tedaş Hatay İl Müdürlüğü’ne bağlı 14 İlçe Tedaş İşletme Şefliği bulunmaktadır. Türk Telekom Hatay İl Müdürlüğü’ne bağlı ise 7 Telekom İlçe İşletme Şefliği ve Hatsu Genel Müdürlüğü’ne bağlı ise 13 Hatsu İlçe İşletme Şefliği mevcuttur.

Sağlık[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay ilinde, 14 devlet hastanesi, 12 özel hastane ve 2 araştırma hastanesi olmak üzere toplamda 28 hastane bulunmaktadır. İlde; 1 halk sağlığı merkezi, 15 toplum sağlığı merkezi, 14 acil servis, 14 poliklinik servisi, 6 rehabilitasyon merkezi, 32 aile sağlığı merkezi, 44 sağlık ocağı ve 7 ambulans istasyonu ile 270 eczane bulunmaktadır.

Ulaşım[değiştir | kaynağı değiştir]

Araç türü	Araç sayısı (Mart 2008)
Otomobil	93.745 [36]
Minibüs	9.492 [37]
Otobüs	2.680 [38]
Kamyonet	29.315 [39]
Motosiklet	109.533 [40]
Özel amaçlı taşıtlar	542 [41]
Traktör	16.246 [42]

Hatay – Adana otobanı 191 km, Hatay – Osmaniye otoyolu 134 km, Hatay – Gaziantep otobanı 200 km, Hatay – Erzin otoyolu 121 km, Hatay – Dörtyol otoyolu 102 km, Hatay – İskenderun otoyolu 63 km ve Hatay – Arsuz otobanı 93 km’dir.^[43]

Sınır kapıları[değiştir | kaynağı değiştir]

Hatay ilinde 3 sınır ve gümrük kapısı bulunmaktadır. Bunlar Cilvegözü, Yayladağı ve Altınözü ilçesindeki Karbeyazı sınır kapılarıdır. Günümüzde Suriye iç savaşı nedeni ile sınır kapıları düzenli olarak çalışmamaktadır.